Diyabet tüm dünyada yaygın ve çok büyük bir sağlık sorunu olarak her geçen gün artmaktadır.Pankreas tarafından üretilen insülinin salınımında yada etkisinde azalma sonucunda ortaya çıkan hiperglisemiyle karekterize,kronik seyirli,karbonhidrat,yağ ve protein metabolizmasını etkileyen, endokrin ve metabolik bir hastalıktır.Hastalığın oluşumunda pek çok neden vardır.Bunlar arasında genetik,otoimmünite ve çevresel faktörler en bilinenleridir.
İnsülin salgısı hiç yoksa yada yok denecek kadar az ise tip 1 diyabetten söz edilir. İnsülin miktarı veya etkisi yetersiz ise tip 2 diyabet ortaya çıkar. Bunların yanı sıra gebelikte ortaya çıkan gestasyonel diyabet ve diğer özel diyabet türleri de vardır.
Tip 1 diyabet yaklaşık olarak her 10 diyabet hastasından birinde görülür. Genellikle genç yaşta ortaya çıkar ama bu bir kural değildir.
İnsülin olmadığında besinler enerjiye dönüşemediğinden vücut depoladığı yağ ve kas deposundan şeker yapmaya çalışır. Bu işlem sırasında keton cisimcikleri denen atık maddeler ortaya çıkar ve kanda birikerek ketoasidoz denilen tehlikeli duruma neden olurlar. Keton cisimcikleri kanda belirli miktarın üstüne çıktığında değişik belirtiler ortaya çıkar : bulantı, kusma, karın ağrısı, derin soluk alma, ağızda aseton kokusu, baygınlık hissi ve dalgınlık, kilo kaybıdır.
Kan şekerinin yükselmesine bağlı olarakta şu belirtiler görülebilir: Sık ve bol idrara çıkma, sıvı kaybı, susama, ağız kuruması, ciltte kuruluk.
Tedavisinde insülini dışardan vermek gerektiğinden ,bu hastalar sürekli insülin kullanmak zorundadır.Beslenme planı düzenlenmeli ve aktivite ve egzersizlerle tedavi desteklenmelidir.
En sık görülen diyabet tipidir. Gençlerde de görülmesine rağmen sıklıkla 40 yaş üstü insanlarda ortaya çıkar ve hastaların önemli bir kısmı şişmandır. Çoğu zaman çok geç farkedilir, çünkü belirtiler pankreastaki hücrelerin en az yarısı işe yaramaz hale gelene kadar kendini göstermez veya ilerleyen yaşla birlikte görülen ateşli bir hastalık, ani ve hızlı kilo alınması, gebelik ve ameliyat gibi nedenlerle ortaya çıkabilir. Şeker insülin sayesinde vücuttaki hücreler girebilir. İnsülin salgısı yetersizliği ve insülin direnci olduğundan kan şekeri yükselir. İnsülin direnci kanda insülin olmasına rağmen insülinin etkisini gösterememesidir.
Yorgunluk, çok yemek yemek ve açlık hissetmek sık ve bol idrar yapmak, ağız kurluğu ve çok su içmek, sık sık ateşli hastalıklar geçirmek, ellerde ve ayaklarda karıncalaşma ve uyuşma, görme bulanıklığı, cinsel sorunlar , yaraların geç iyileşmesidir.
Tedavisinde oral antidiyabetikler,beslenme tedavisi ve egzersiz ile kan şekeri kontrol edilemiyorsa ve vücudun insülin üretimi iyice azaldıysa insülin tedavisine geçmek gerekir.
WHO nun Diyabet tanı kriterlerinde anormal glukoz değerlerini işaret eden iki tanımlama vardır
-Bozulmuş açlık glukozu :(110-125 mg/dl)
-Bozulmuş Glukoz Toleransı:75 gram glukoz yülemesi sonucu OGTT 2 Saat değerinin 140- 200mg/dl olması beklenir.
İlk defa gebelik sırasıda saptanmışkan şekeri yüksekliğidir. Gestasyonel diyabetlide gebelik öncesinde diabet yoktur. Gebelik sırasında bazı hormonlar bebeğin gelişimi için normalden daha fazla salgılanır ve buda kan şekerini yükselmesine neden olur. Gebeliğin 24 -28 haftaları arasında tarama testi uygulanması gerekir.Açlık kan şekeri >92 mg/dl ise gestasyonel diyabet düşünülebilir.
Bu tarama testinde önce 50 gr şeker yüklemesi yapılır. Test günün herhangi bir saatinde suda eritilen 50 gr şeker alındıktan 1 saat sonraki kan şekeri değerini bakılmasından ibarettir. Sonuç 140 mgdl altında ise gebede gestasyonel diyabet yoktur. Eğer sonuç 140 mgdl üstünde ise gebeye 100 gr lık 2 bir seker yüklemesi yapılır ve bunun sonuçlarına göre karar verilir.
İnsülin kan şekerinin vücutta depo ettiren tek hormondur ve üç ana hedef dokusu vardır:Kaslar,yağ dokusu ve karaciğer.insülin direnci
Tokluk kan şekerinin sürekli yüksek olması damar duvarında hasar yaratır ve damar sertliği oluşumuna zemin hazırlayabilir.bu da kalbi, beyni yada bacakları besleyen damarları etkileyebilir.
Bilimsel çalışmaların sonuçlarına göre, tokluk kan şekeri yüksekliği, kalp hastalıkları gelişmesine neden olan önemli bir risk faktörüdür.
HBA1c testi ,kandaki glukoz yüksek olduğunda erirositlerde bulunan hemoglobin ile reaksiyona girerek glikozile hemoglobin oluşur. Kanda bakılan ve 2-3 ayda bir yapılan bir testtir. Bu testle ortaya çıkan değer,3-4 aylık geriye dönük olarak kan şeker değerlerinin ortalama olarak nasıl gittiğine dair bilgi verir.
Diabet hastalarında ilerleyen zaman içinde kan yağlarının metabolizması bozulur.Bunun sonucunda Trigliseridler artar.HDL kolesterol (iyi kolesterol) düşer.LDL kolesterol (kötü kolesterol)artar.Bu nedenlede diabet hastalarında kalp ve damar hastalıkları riski oldukça yükselir.
Kaynaklar: 1- Standarts of medical care in diabetes -2006 Diabetes Care. Vol :29, suppl 1 ; january 2006
2- www.diabetes.org
3- www.turkdiab.org